.png)
W tym roku mija już 57 lat od pierwszego udanego przeszczepu w Polsce – w 1966 roku prof. Tadeusz Orłowski oraz prof. Jan Nielubowicz dokonali pierwszej w Polsce udanej transplantacji nerki. Natomiast od pierwszej udanej transplantacji serca dokonanej w 1985 roku w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu przez prof. Zbigniewa Religę, upłynęło 38 lat.
Transplantologia jest jedną z najważniejszych metod ratowania życia osoby chorej, która potrzebuje zdrowego narządu, aby żyć, dlatego też ważne jest aby szerzyć i pogłębiać wiedzę na ten temat, nie tylko w zakresie informacji medycznych, ale i również pod względem przepisów prawnych, które je regulują.
Czym jest transplantacja?
Transplantacja (inaczej donacja, przeszczep) to operacja polegająca na pobraniu narządu, tkanki lub komórek od dawcy i wszczepieniu go do organizmu biorcy. Jeden dawca może uratować nawet kilka osób, przekazując organy takie jak: serce, płuca, wątrobę, nerki, trzustka, jelito cienkie. Niektóre narządy (nerka, segment wątroby) lub tkanki (szpik kostny) można pobierać od żywych dawców za ich świadomą zgodą i bez narażania ich własnego życia na niebezpieczeństwo. Jednak większość narządów i tkanek do przeszczepów pobiera się od osób zmarłych, które za życia nie wyraziły sprzeciwu na pobranie.
Transplantacja w świetle prawa
Wyżej opisany stan rzeczy regulują przepisy prawne w postaci Ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Zgodnie z zapisami wspomnianej wyżej ustawy przy pobieraniu narządów osób zmarłych do transplantacji obowiązuje zasada domniemanej zgody. Oznacza to, że pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Można by powiedzieć, że w takim ujęciu wszystkie osoby umierające nagle, w sile wieku i dobrej kondycji zdrowotnej, mogą być potencjalnymi dawcami narządów po śmierci. W przypadku osoby małoletniej, zgodę na przeszczep muszą wyrazić rodzice lub opiekunowie prawni.
Procedury medyczne w takich wypadkach wyglądają zwykle następująco: kiedy komisja lekarska stwierdza śmierć mózgu, lekarz informuje o tym rodzinę zmarłego. Po upewnieniu się, że zmarły nie wyraził za życia sprzeciwu na pobranie narządów, można podjąć czynności związane z pobraniem. Prawo nie daje rodzinie uprawnień do decydowania o pobieraniu bądź niepobieraniu cudzych komórek, tkanek i narządów w celu przeszczepienia ich innej osobie. Jednak ze względu na specyficzną i delikatną sytuację, w jakiej znajdują się najbliżsi zmarłego, w naszym kraju lekarze zwykli przywiązywać dużą wagę do kontaktu z rodziną, która może udzielić dodatkowych informacji o zmarłym, po śmierci chce się z nim pożegnać i godnie pochować zwłoki. Pobranie narządów do przeszczepienia jest operacją chirurgiczną, w czasie której ciało dawcy traktowane jest z należytym szacunkiem.Przeszczepia się tylko narządy pochodzące od ludzi nie dotkniętych chorobami. Przed przeszczepieniem wykonuje się badania wykluczające choroby, które mogłyby zostać przekazane biorcy przeszczepu.
Osoba wyrażająca zgodę na oddanie po śmierci swoich tkanek i narządów do przeszczepienia dla ratowania życia i przywracania zdrowia ludziom chorym może także nosić przy sobie własnoręcznie podpisane oświadczenie woli. Takie oświadczenie woli ma charakter informacyjny i nie zwalnia lekarza, mającego zamiar pobrać narządy z obowiązku sprawdzenia czy osoba ta nie wyraziła sprzeciwu za życia.
Czy można nie zgodzić się na bycie dawcą?
Osoby, które nie chcą by ich narządy były przeszczepiane innym, mają do tego prawo. W takiej sytuacji, warto pomyśleć o tym jeszcze za życia. Można złożyć swój sprzeciw na przeszczep narządu i nie wyrazić zgody na bycie dawcą.
Sprzeciw wyraża się w formie:
1) wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich (Sprzeciw do Centralnego Rejestru Sprzeciwów należy przesłać na adres: Centralny Rejestr Sprzeciwów, Al. Jerozolimskie 87, 02-001 Warszawa);
2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis;
3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego.
Po dokonaniu wpisu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, osoba zgłaszająca otrzyma listem poleconym potwierdzenie wpisu. Sprzeciw jest skuteczny od daty wpisu do rejestru, data będzie uwidoczniona na potwierdzeniu rejestracji.W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za życia przedstawiciel ustawowy tej osoby. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić również ten małoletni. Małoletni powyżej lat 16 może również samodzielnie zmienić wpis swoich opiekunów prawnych o sprzeciwie w CRS, o tej możliwości jest on informowany listem poleconym z CRS po osiągnięciu wieku 16 lat i następnie po osiągnięciu wieku 18 lat.
Czy warto być dawcą?
Osobną sprawą jest płaszczyzna etyczna transplantologii. Jakkolwiek decyzja o tym, co stanie się z naszym własnym ciałem po śmierci, należy do każdego z nas, o tyle ofiarowanie cząstki siebie dla ratowania życia innych ludzi uchodzi w naszej kulturze za akt szlachetny i godny pochwały. Takie stanowisko gremialnie podziela polskie i europejskie środowisko lekarskie. O tym, jak ogromną wartość dla ludzkiego życia ma transplantologia i jak potrzebni są potencjalni dawcy świadczą chociażby statystyki:
W 2021 roku w Polsce najmłodszy dawca miał 1,5 roku, a najstarszy 79 lat. W województwie śląskim 61 osób pośmiertnie ofiarowało komuś swoje narządy. Na wspomnianym obszarze było 16 szpitali aktywnych w programie pozyskiwania narządów od zmarłych na 38 szpitali z potencjałem dawstwa (Poltransplant Biuletyn informacyjny, 2022, s. 10,11, 16). Na dzień 31 grudnia 2022 roku na przeszczepienie narządu czekało 1856 osób (statystyka prowadzona przez Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant” w 2022 roku).
W celu uzyskania dodatkowych informacji i statystyk zachęcamy do zapoznania się ze stroną internetową Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji „Poltransplant” pod adresem: https://www.poltransplant.org.pl/poltransplant.html#gsc.tab=0
Źródło: Strona internetowa Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji „Poltransplant”; https://www.poltransplant.org.pl/poltransplant.html#gsc.tab=0, dostęp 07.03.2023.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów; https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20051691411
